Historia

Z for­mal­ne­go punk­tu widze­nia Fede­ra­cja Rodzin Katyń­skich dzia­ła od chwi­li reje­stra­cji Sta­tu­tu, czy­li od 3 grud­nia 1992 roku. Wcze­śniej jed­nak, już od roku 1989, przed­sta­wi­cie­le powsta­ją­cej wła­śnie War­szaw­skiej Rodzi­ny Katyń­skiej dąży­li do nawią­za­nia kon­tak­tów z inny­mi śro­do­wi­ska­mi katyń­ski­mi w Pol­sce, kon­sty­tu­ują­cy­mi się w Rodzi­ny. Naj­bar­dziej aktyw­na i od począt­ku spraw­dzo­na w pra­cy gru­pa ludzi zawią­za­ła „Komi­tet Orga­ni­za­cyj­ny” w skła­dzie: Boże­na Łojek (prze­wod­ni­czą­ca), Jędrzej Tuchol­ski (zastęp­ca), Jolan­ta Kli­mo­wicz-Osmań­czy­ko­wa i Danu­ta Napiór­kow­ska (sekre­tarz). Gru­pa ta dopro­wa­dzi­ła do pierw­sze­go ogól­no­pol­skie­go spo­tka­nia przed­sta­wi­cie­li Rodzin Katyń­skich w dniu 17 wrze­śnia 1989 w War­sza­wie, cze­go i rezul­ta­tem mia­ło być powo­ła­nie Fede­ra­cji, któ­ra odtąd w spo­sób jed­no­li­ty mogła­by repre­zen­to­wać inte­re­sy Rodzin Katyń­skich na zewnątrz, mię­dzy inny­mi nawią­zu­jąc potrzeb­ne do dzia­ła­nia kon­tak­ty na szcze­blu cen­tral­nym. Opra­co­wa­no sta­tut Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich, a we współ­pra­cy z Radą Ochro­ny Pamię­ci Walk i Męczeń­stwa zor­ga­ni­zo­wa­no dal­sze zebra­nia przed­sta­wi­cie­li Rodzin Katyń­skich (24 mar­ca 1990). Od począt­ku powsta­nia ruchu katyń­skie­go dzia­łal­ność Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich była zwią­za­na z Kościo­łem, zarów­no sze­ro­ko, jak i wąsko rozu­mia­nym — na przy­kład sie­dzi­ba Fede­ra­cji począt­ko­wo mie­ści­ła się w pomiesz­cze­niach przy para­fii św. Karo­la Boro­me­usza na war­szaw­skich Powąz­kach.

Spo­śród wyda­rzeń wstęp­ne­go okre­su nale­ży wymie­nić te, któ­re zawa­ży­ły na dal­szych losach Fede­ra­cji: przy­ję­cie na kape­la­na ks. Pra­ła­ta Zdzi­sła­wa Pesz­kow­skie­go, cen­tral­na uro­czy­stość Rodzin Katyń­skich w Dolin­ce Katyń­skiej na woj­sko­wych Powąz­kach w 50. rocz­ni­cę Zbrod­ni, mani­fe­sta­cja przed Amba­sa­dą (jesz­cze) ZSRR, pod­czas któ­rej wrę­czo­no skie­ro­wa­ne do ówcze­sne­go pre­zy­den­ta Micha­iła Gor­ba­czo­wa pismo z żąda­niem peł­ne­go ujaw­nie­nia praw­dy o Zbrod­ni Katyń­skiej, zor­ga­ni­zo­wa­nie w War­sza­wie, w dol­nym koście­le pw. Świę­te­go Krzy­ża wysta­wy „Nie tyl­ko Katyń”. W 1990 roku, we współ­pra­cy z Radą Ochro­ny Pamię­ci Walk i Męczeń­stwa zor­ga­ni­zo­wa­no pierw­szą, ogól­no­pol­ską piel­grzym­kę Rodzin Katyń­skich do Katy­nia. Na miej­scu Zbrod­ni mszę św. odpra­wił ówcze­sny kanc­lerz Kurii War­szaw­skiej, jed­no­cze­śnie opie­kun War­szaw­skiej Rodzi­ny Katyń­skiej — ks. Zdzi­sław Król. W tym­że 1990 roku zapo­cząt­ko­wa­no ogól­no­pol­skie piel­grzym­ki do Sank­tu­arium Mat­ki Czę­sto­chow­skiej — zawsze w nie­dzie­lę Miło­sier­dzia Boże­go, czy­li w pierw­szą nie­dzie­lę po świę­tach Wiel­kiej Nocy. Ini­cja­to­rem spo­tkań jasno­gór­skich jest kape­lan Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich, ks. pra­łat Zdzi­sław Pesz­kow­ski.

W maju 1990 roku Boże­na Łojek dosta­ła z Kan­ce­la­rii ówcze­sne­go Pre­zy­den­ta RP Woj­cie­cha Jaru­zel­skie­go kopie waż­nych doku­men­tów, tj. listy wywo­zo­we jeń­ców Koziel­ska do Katy­nia i jeń­ców Ostasz­ko­wa do Kali­ni­na (dziś Twer) oraz wykaz jeń­ców Sta­ro­biel­ska (tzw. lista Gaj­di­de­ja). Po prze­tłu­ma­cze­niu przez zespół ludzi two­rzą­cych Sek­cję Poszu­ki­wań przy War­szaw­skiej Rodzi­nie Katyń­skiej pod kie­run­kiem Marii Dorma­now­skiej oraz przy współ­pra­cy z PCK człon­ko­wie Rodzin Katyń­skich w całym kra­ju mogli uzy­skać pisem­ne potwier­dze­nie o śmier­ci poszu­ki­wa­ne­go Męża — Ojca — Bra­ta — Stry­ja — Wuj­ka — Dziad­ka… Wdo­wy katyń­skie (żony Ofiar) otrzy­ma­ły ufun­do­wa­ny przez Radę Ochro­ny Pamię­ci Walk i Męczeń­stwa Medal Katyń­ski z grud­ką zie­mi z Katy­nia.

Naj­waż­niej­szym celem dzia­ła­nia Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich było dopro­wa­dze­nie do upa­mięt­nie­nia Zamor­do­wa­nych na mocy roz­ka­zu Biu­ra Poli­tycz­ne­go KC WKP(b) z mar­ca 1940 roku przez zbu­do­wa­nia cmen­ta­rzy w miej­scu Ich wiecz­ne­go spo­czyn­ku — w Katy­niu, Mied­no­je i Char­ko­wie. Pro­ces budo­wy cmen­ta­rzy poprze­dzi­ło prze­pro­wa­dze­nie tzw. eks­hu­ma­cji śled­czej w 1992 roku pod kie­run­kiem pro­ku­ra­to­ra Ste­fa­na Śnież­ki (Fede­ra­cję Rodzin Katyń­skich repre­zen­to­wał Jędrzej Tuchol­ski). Rada Ochro­ny Pamię­ci Walk i Męczeń­stwa ogło­si­ła otwar­ty kon­kurs na kon­cep­cję ukształ­to­wa­nia tere­nu poszcze­gól­nych cmen­ta­rzy — w zespo­le Sądu Kon­kur­so­we­go uczest­ni­czy­li przed­sta­wi­cie­le Rodzin. Człon­ko­wie Rodzin na bie­żą­co śle­dzi­li postę­py prac przy budo­wie Pol­skich Cmen­ta­rzy Wojen­nych, a w 2000 roku mie­li szczę­ście uczest­ni­czyć w ich poświę­ce­niu i otwar­ciu.

We wrze­śniu 1992 roku ośmio­oso­bo­wa dele­ga­cja Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich uda­ła się do Moskwy na zapro­sze­nie dorad­cy pre­zy­den­ta Bory­sa Jel­cy­na, Sier­gie­ja Stan­kie­wi­cza. Była to nie­zwy­kle owoc­na i jak dotąd jedy­na taka podróż na Kreml. Odby­ły się roz­mo­wy w Pro­ku­ra­tu­rze Woj­sko­wej, Szta­bie Gene­ral­nym i na Łubian­ce w archi­wach KGB. Dopro­wa­dzi­ło to do nawią­za­nia dobrych sto­sun­ków z wła­dza­mi Rosji w spra­wie ukry­wa­nej i wsty­dli­wej dla Rosjan, nie­ujaw­nio­nej cią­gle praw­dy o zbrod­ni katyń­skiej.

Kolej­nym wyda­rze­niem było otwar­cie, w czerw­cu 1993 roku, Muzeum Katyń­skie­go w for­tach na Sady­bie (jako filii Muzeum Woj­ska Pol­skie­go). W dniach 23–24 paź­dzier­ni­ka 1993 odby­ło się I Wal­ne Zebra­nie Dele­ga­tów Rodzin Katyń­skich, pod­czas któ­re­go zgod­nie ze sta­tu­tem wybra­no wła­dze Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich: Radę, Zarząd i Komi­sję Rewi­zyj­ną. Nastą­pił nowy roz­dział ist­nie­nia i pra­cy śro­do­wisk katyń­skich zrze­szo­nych w Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich. Stan ten nie­prze­rwa­nie trwa, a od 1993 roku odby­ły się już trzy Wal­ne Zebra­nia Dele­ga­tów. Do władz Fede­ra­cji byli wybra­ni i pra­co­wa­li spo­łecz­nie na rzecz ujaw­nie­nia praw­dy o Zbrod­ni Katyń­skiej: w Radzie Fede­ra­cji — jako prze­wod­ni­czą­cy: Kry­sty­na Krzysz­ko­wiak (1993–1996), Janusz Lan­ge (1996–2003) i Mar­cin Zawadz­ki (od 2003 roku); w pre­zy­dium Rady uczest­ni­czy­li jako wice­prze­wod­ni­czą­cy: Janusz Lan­ge (1993–1996, Łódź), Andrzej Skąp­ski (1996–2003, Kra­ków), Mar­cin Zawadz­ki (1996–2003, War­sza­wa), Kry­sty­na Syposz-Borow­ska (1996–2003, Wro­cław), śp. Andrzej Spa­ni­ly (2003–2004, Gdy­nia), śp. Ryszard Piąt­kow­ski (2003–2004, War­sza­wa); jako sekre­ta­rze: Wito­mi­ła Wołk-Jezier­ska (1993–1996, War­sza­wa), Iza­bel­la Sariusz-Skąp­ska (od 1996, Kra­ków). W Zarzą­dzie Fede­ra­cji pra­co­wa­li — jako pre­zes: Wło­dzi­mierz Dusie­wicz (od 1993, War­sza­wa); jako wice­pre­ze­si: Janusz Kło­po­tow­ski (1993–1997, Łódź), Juliusz Wier­nic­ki (1993–2003, Piotr­ków Try­bu­nal­ski), Maria Dorma­now­ska (1993–1996, War­sza­wa), Grze­gorz Hof­man (1996- 1997, War­sza­wa), Zbi­gniew Sie­kań­ski (od 1997, Kra­ków); jako sekre­ta­rze: śp. Cecy­lia Borzęc­ka (1993–2003, War­sza­wa), Kry­sty­na Bry­dow­ska (od 2003, War­sza­wa); jako skarb­ni­cy: Ire­na Erchard (1993- 1996, War­sza­wa), Hali­na Dra­chal (od 1996, War­sza­wa). W Komi­sji Rewi­zyj­nej były prze­wod­ni­czą­ce: Wie­sła­wa Styś (1993–1997, War­sza­wa) i Jadwi­ga Sie­masz­kie­wicz (od 1997, Łódź); oraz człon­ko­wie: Miro­sław Kraw­czyk (Szcze­cin), Zbi­gniew Padoł (Kato­wi­ce). Spo­łecz­ną księ­go­wą Zarzą­du od 1997 roku jest Ali­cja Jasiń­ska z War­sza­wy. Od 1997 roku Fede­ra­cja Rodzin Katyń­skich ma swój sta­ły lokal w War­sza­wie na Moko­to­wie przy uli­cy Odyń­ca 67 m. 61.

Od kwiet­nia 1990 roku Fede­ra­cja Rodzin Katyń­skich orga­ni­zu­je co pięć lat (1995, 2000, 2005) cen­tral­ne uro­czy­sto­ści katyń­skie przed Gro­bem Nie­zna­ne­go Żoł­nie­rza w War­sza­wie z udzia­łem naj­wyż­szych władz Pań­stwa Pol­skie­go, wszyst­kich resor­to­wych służb mun­du­ro­wych jak: Woj­sko Pol­skie, Straż Gra­nicz­na — do 1939 roku Kor­pus Ochro­ny Pogra­ni­cza i Straż Gra­nicz­na, Żan­dar­me­ria Woj­sko­wa, Poli­cja — do 1939 roku Poli­cja Pań­stwo­wa, Służ­ba Wię­zien­na — do 1939 roku Straż Wię­zien­na. Przed­sta­wi­cie­le wszyst­kich tych służb przed­wo­jen­nej Rze­czy­po­spo­li­tej padli ofia­ra­mi Zbrod­ni Katyń­skiej, wraz z nimi zgi­nę­li urzęd­ni­cy pań­stwo­wi, praw­ni­cy, leka­rze, nauczy­cie­le, zie­mia­nie…